«Οι Ρωμιοί είμαστε λίγοι, αλλά ατελείωτοι...»

Image by The Library of Congress via Flickr

Ζωντανά προσπαθούν να κρατήσουν τα χριστουγεννιάτικα έθιμα οι 2.000 ομογενείς που απέμειναν στην Πόλη

«Μουτλού γιλάρ, καλά Χριστούγεννα, ευτυχισμένο το νέο έτος». Οι Ρωμιοί της Πόλης ανταλλάσσουν ευχές και στα ελληνικά και στα τουρκικά. «Συνεχίζουμε τα έθιμά μας, είμαστε λίγοι αλλά ατέλειωτοι», μου λέει με σιγουριά η κ. Εύα Κανάρη, διευθύντρια του Νηπιαγωγείου του Ζαππείου. Οι Ρωμιοί της Πόλης είναι και δεν είναι 2.000. Το 1923, όταν υπεγράφη η Συνθήκη της Λωζάννης, έφταναν τις 110.000. Ο πληθυσμός άρχισε να μειώνεται αισθητά μετά τις απελάσεις του 1964. Η χαριστική βολή δόθηκε το 1974, μετά την εισβολή στην Κύπρο.

«Κάποτε γιορτάζαμε τα Χριστούγεννα 50.000 άνθρωποι. Τώρα τα γιορτάζουμε 2.000, αυτή είναι η διαφορά»,  λέει ο κ. Δημήτρης Φραγκόπουλος. Επί 35 ολόκληρα χρόνια (1958-1993) διετέλεσε διευθυντής του Ζωγραφείου, ο Δάσκαλος της Πόλης που όλοι του σφίγγουν με σεβασμό το χέρι. Με χαμόγελο με υποδέχεται στο σπίτι του μαζί με την κ. Βέτα, τη σύζυγό του. Κλείνουν φέτος 50 χρόνια γάμου. Η κ. Βέτα στόλισε ένα μικρό χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Όσο χρειάζεται για να «μυρίσει» Χριστούγεννα το σπίτι! Τώρα πια το χριστουγεννιάτικο τραπέζι το ετοιμάζουν οι κόρες τους. Αρνί με πατάτες «φουρνιστό», «κούρκα» που θα πει γαλοπούλα, ντολμάδες, ταραμοσαλάτα, λακέρδα και για επιδόρπιο άσπρο γλυκό, δηλαδή υποβρύχιο και μπακλαβά. Τα μελομακάρονα είναι ξένα για τους Ρωμιούς. Ο κ. Φραγκόπουλος θυμάται και το γεμιστό σκουμπρί που έφτιαχνε τα Χριστούγεννα η μητριά του. Έβγαζε το κόκαλο και το γέμιζε! Τώρα κανείς δεν το κάνει πια... Την Καλή Βραδιά, δηλαδή την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, το τραπέζι είναι επίσης πλούσιο. Κατά κανόνα κρασί και στη συνέχεια σαμπάνια για την υποδοχή του νέου έτους. Ξηροί καρποί, σταφίδες, σύκα, φουντούκια. Η πίτα με το χρυσό φλουρί κόβεται παραδοσιακά από τον αρχηγό του σπιτιού. Τα πρώτα κομμάτια είναι για την Παναγία, για το σπίτι και για τον αφέντη. Το τραπέζι είναι και πάλι σε κλειστό οικογενειακό κύκλο. «Ο Ρωμιός δεν βάζει ξένο στο σπίτι. Τον πάει έξω για φαγητό αλλά όχι στο σπίτι του», μου λέει ο κ. Φραγκόπουλος εξηγώντας μου τις φοβίες που κουβαλούν ακόμη οι Ρωμιοί στις ψυχές τους. Κι ύστερα θυμάται τότε που οι Ρωμιοί είχαν τα μαγαζιά τους στο Πέραν. Στο τραπέζι επάνω είχαν το ψωμί και το τυρί και από κάτω έκρυβαν το κρέας για να μην το βλέπει ο ξένος που έμπαινε στο μαγαζί! Να μη γνωρίζει την οικονομική τους κατάσταση, την ευμάρειά τους! Ο Δάσκαλος της Πόλης ωστόσο αναπολεί εκείνα τα χρόνια. Τα Χριστούγεννα μετά την εκκλησία γέμιζαν οι δρόμοι του Πέραν με Ρωμιούς. «Δεν υπήρχε κακοντυμένος άνθρωπος. Θαρρείς και βγήκαν όλοι από φιγουρίνια του Παρισιού. Παντού έβλεπες ελληνικά. Αν δεν είχε κανείς γυαλισμένα τα παπούτσια του δεν έβγαινε έξω. Και οι Τούρκοι το ίδιο. Τότε δεν είχαμε κούρους. Οι “κούροι” είναι οι κακοντυμένοι επαρχιώτες που γέμισαν την Πόλη από τη δεκαετία του ΄80 και μετά. Πού να έβλεπες Χριστούγεννα τότε! Ύστερα πήραμε την κάτω βόλτα»...

«Είμαστε σαν μια οικογένεια» 

«Μία φορά προσπάθησα να κάνω Χριστούγεννα στην Ελλάδα, αλλά δεν άντεξα... Παραμονή πήρα το αεροπλάνο και γύρισα πίσω στην Πόλη...». Ο διευθυντής του Ζωγραφείου, Γιάννης Δεμιρτζόγλου, αν δεν πάει με το ακορντεόν του στο Γηροκομείο των Ρωμιών στο Μπαλουκλί για να ψάλει τα κάλαντα, δεν αισθάνεται τα Χριστούγεννα. Φέτος τον περίμεναν μαζί με τους μαθητές του 110 ηλικιωμένοι Ρωμιοί. Και από εκεί με το ακορντεόν πήγαν όλοι στο Πατριαρχείο. Οι μαθητές του Ζωγραφείου με μια ιστορία 115 ετών φτάνουν σήμερα μόλις τους 52.

Λειτουργεί ως Γυμνάσιο και Λύκειο. Είναι από τα λίγα ελληνικά σχολεία που λειτουργούν ακόμη στην Πόλη.

Φέτος στόλισαν και πάλι το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην είσοδο του ιστορικού κτιρίου του Ζωγραφείου. Δίπλα ένας Άγιος Βασίλης. Τα δώρα όμως τα έφερε η Μαρία που χτύπησε την πόρτα του Γιάννη Δεμιρτζόγλου. Τη καλωσόρισε με χαρά. «Η Μαρία σπουδάζει στο Μετσόβιο στην Αθήνα. Είναι απόφοιτη του σχολείου μας», μου εξήγησε αμέσως ο διευθυντής του Ζωγραφείου παραλαμβάνοντας τα σοκολατάκια εξ Αθηνών. «Είμαστε σαν μια οικογένεια... Είμαστε τόσο λίγοι», συμπλήρωσε η Μαρία. Ποτέ δεν έκανε Χριστούγεννα στην Αθήνα. Πάντα γυρνάει στην Πόλη. Για τη Μελίσσα όμως, η οποία είναι τελειόφοιτη, δεν ισχύει το ίδιο. «Τα Χριστούγεννα στην Αθήνα είναι πιο ωραία»«, μου είπε λίγο αργότερα. Στην Αθήνα είναι όλα τα εξαδέλφια της. Στην Πόλη δεν είναι κανείς και αισθάνεται μοναξιά. Μετά τη Μαρία στο γραφείο του διευθυντή μπήκαν δύο κυρίες από τον Σύνδεσμο Γηροκομημένων. Ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου πήρε το ημερολόγιο του Συνδέσμου δίνοντας τη δική του εισφορά για το Γηροκομείο. «Η τσέπη κουράζεται», μου εξομολογήθηκε λίγο αργότερα εξηγώντας μου ότι οι κοινωνικές δραστηριότητες της κοινότητας εξαντλούνται γύρω από 200-300 άτομα.

Κάλαντα, φάτνη και χριστουγεννιάτικο «αγατσί» στα 3 σχολεία 

Τα ελληνικά σχολεία της Πόλης δεν κλείνουν δύο ολόκληρες εβδομάδες για τις διακοπές των Χριστουγέννων, όπως στην Ελλάδα. Κλείνουν μόνο τρεις ημέρες τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα. Έχουν όμως και τις διακοπές του Φεβρουαρίου με το τέλος του εξαμήνου καθώς και τις διακοπές του Μπαϊραμιού, όπως όλα τα τουρκικά σχολεία. «Είμαστε προνομιούχοι», λέει χαμογελώντας ο αρχαιότερος δάσκαλος του Ζωγραφείου Αντώνης Παριζιάνος. Το Ζάππειο, το άλλο σημαντικό σχολείο της κοινότητας δίπλα από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας στο Πέραν, ετοίμασε και φέτος το χριστουγεννιάτικο παζαράκι του. Λειτουργεί ως Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο με 107 παιδιά. «Παλιά ήταν πιο μαζεμένα όλα. Τώρα γιορτάζουμε μεγαλόφωνα», μου λέει η κ. Αιμιλία, δασκάλα του Νηπιαγωγείου. Ένα μεγάλο δέντρο, η φάτνη και ο Άγιος Βασίλης στολίζουν την είσοδο του σχολείου. Ο Σύνδεσμος Γονέων πήγε τα γλυκά για το παζαράκι και οι πόρτες του Ζαππείου άνοιξαν. Οι χριστουγεννιάτικες μελωδίες ακούγονταν δυνατά σε όλους τους ορόφους. «Τα παιδιά περιμένουν με αγωνία τον Άγιο Βασίλη. Με ρωτάνε πόσες μέρες έμειναν για να τους φέρει τα δώρα τους», μου λέει η κ. Αιμιλία. Κάθε μέρα τους μιλάει για τον Άγιο Βασίλη, για τη γέννηση του Χριστού, τη φάτνη με τα ζώα, τους τρεις μάγους...

Τους τα λέει και στα ελληνικά και στα τουρκικά γιατί κάποια δεν καταλαβαίνουν καν ελληνικά... Κάποια άλλα μπερδεύουν τις γλώσσες. Τις προάλλες ένα παιδάκι έδειξε το δέντρο και είπε «χριστουγεννιάτικο αγατσί»! Μισά ελληνικά, μισά τουρκικά! Είναι παιδάκι από μεικτό γάμο, μου εξήγησε

Η έλευση των ορθόδοξων Τούρκων από την Αντιόχεια έχει αλλάξει τα δεδομένα στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα

η κ. Αιμιλία. Στην πλειονότητά τους οι Ρωμιοί θεωρούν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τα Αντιοχειανά παιδιά ή κατ΄ άλλους «αραβόφωνα», επειδή η ελληνική δεν είναι μητρική τους. Έχουν ενταχθεί στην ελληνική κοινότητα ενισχύοντάς την και τώρα αποτελούν περίπου το 50% των παιδιών. Πολλοί Ρωμιοί θεωρούν ότι αυτά τα παιδιά ρίχνουν το επίπεδο στα σχολεία. «Δεν φταίνε οι Αντιοχειανοί για το επίπεδο αλλά το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα», μου λέει ο Συμεών Γιλμάζ, Αντιοχειανός καθηγητής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Οι Αντιοχειανοί, ορθόδοξοι στο θρήσκευμα, άρχισαν να φτάνουν στην Κωνσταντινούπολη από το 1939. Σήμερα είναι σχεδόν 1.000. «Έχουμε ακριβώς τα ίδια χριστουγεννιάτικα έθιμα», μου λέει ο κ. Γιλμάζ. Ο Σύλλογος Αντιοχειανών διοργάνωσε τα Χριστούγεννα ένα μεγάλο γλέντι. Τα φαγητά είναι τα ίδια. Μόνο η σούπα Λεμπνιγί, από αλεύρι και ρύζι, είναι διαφορετική.

Στη Μεγάλη του Γένους Σχολή φοιτούν 63 παιδιά, εκ των οποίων 45% προέρχονται από την Αντιόχεια. Λειτουργεί ως σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και είναι το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Κωνσταντινούπολη, από το 1454! Το χριστουγεννιάτικο παζαράκι είναι πιο λιτό στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Η διευθύντρια, Βικτωρία Λαμπροπούλου, είναι επί της υποδοχής. «Είμαστε σε μια καλύτερη περίοδο τώρα. Ίσως επειδή η Τουρκία προσπαθεί να ενταχθεί στην Ε.Ε.», μου λέει. Τα παιδιά της Σχολής κατά ομάδες επισκέπτονται τα σπίτια των Ρωμιών και τους λένε τα κάλαντα. Το τριγωνάκι δεν συνηθίζεται. Για τα κάλαντα έχουν την τραμπούκα.
Μεταμεσονύκτια Λειτουργία στα Πριγκιποννήσια

«Oι εκκλησίες μας δεν γεμίζουν τα Χριστούγεννα αν δεν έρθει κόσμος από την Ελλάδα», μου λέει ο κ. Φραγκόπουλος. Πάντως σύμφωνα με τον Γιάννη Γιγουρτσή, καθηγητή στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, συγκριτικά το ποσοστό των Ρωμιών που εκκλησιάζεται τα Χριστούγεννα είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο στην Ελλάδα. Κέντρο του εορτασμού των Χριστουγέννων είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο όπου γίνεται η συνοδική Θεία Λειτουργία. Μαθητές περνούν από το Φανάρι και ψάλλουν τα κάλαντα στον Πατριάρχη ο οποίος με τη σειρά του τους προσφέρει δώρα. «Ο Πατριάρχης είναι πάντοτε κοντά στα παιδιά», μου λέει η κ. Αιμιλία.

Όσο για το έθιμο της νυκτερινής λειτουργίας που επικρατούσε τη δεκαετία του ΄60 τώρα γίνεται μόνο στη Μητρόπολη Πριγκιποννήσων. Ένα ναυλωμένο καράβι φεύγει από την Κωνσταντινούπολη και μεταφέρει τους πιστούς στα Πριγκιποννήσια. Φέτος για πρώτη φορά έγινε και στο Μέγα Ρεύμα ή Αρναβούτκιοϊ, στα τουρκικά. Η Λειτουργία αρχίζει στις 2 τα ξημερώματα και συνεχίζεται μέχρι τις 5 το πρωί. «Οι μεταμεσονύκτιες χριστουγεννιάτικες Λειτουργίες είχαν σταματήσει τις τελευταίες δεκαετίες γιατί φοβόμασταν», μου λέει ο καθηγητής και ψάλτης Αντώνης Παριζιάνος. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο παρατηρεί ένα καινούργιο φαινόμενο. Τούρκοι μουσουλμάνοι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων πηγαίνουν στην καθολική εκκλησία του Αγίου Ιωάννη και παρακολουθούν τη Λειτουργία!

«Είναι κάτι σαν μόδα την οποία ακολουθεί η αστική ελίτ, η τάξη της ευμάρειας», μου λέει ο κ. Παριζιάνος. Πολλοί μάλιστα, παρ΄ ότι μουσουλμάνοι, άρχισαν να στολίζουν χριστουγεννιάτικα δέντρα στα σπίτια τους και να κόβουν πίτα!

«Χαβά Μπαμπά» θα πει «αέρα πατέρα» 

«Χαβαμπαμπίτικο» ρεβεγιόν έκαναν οι Έλληνες που εργάζονται στην Πόλη, με τούρκικα μεζεδάκια και ρακί. Η σύναξη έγινε στο μεϊχανέ Ιντζίραλτι στο Μπεϊλέρμπεϊ στην ανατολική πλευρά του Βοσπόρου. Τι θα πει «Χαβά Μπαμπά»; «Αέρα πατέρα» στα τουρκικά Αυτό το όνομα έδωσαν στο κλαμπ τους. Επικεφαλής ο Νίκος Λυμπερόπουλος, ο οποίος χρησιμοποιώντας το χιούμορ του συντονίζει τα μέλη. «Καλημερούδια χαβαμπαμπίτες!». Όλοι περιμένουν το e-mail του κάθε πρωί. Εκδρομούλες με πλοιαράκι στα χωριά του Βοσπόρου, περιπλανήσεις σε βυζαντινές και οθωμανικές γειτονιές, μεζεδοκατάνυξη σε εστιατόρια, κεμπαπτζήδικα και οτζακμπασίδικα και «Αφιέτ ολσούν» - «Καλή όρεξη». Ο αρχηγός του κλαμπ παραδέχεται ακόμη και τις αποτυχίες: «Οργάνωσα εκδρομή και τελικά πήγα μόνος μου»! Υπολογίζεται ότι εργάζονται στην Πόλη 200 Έλληνες!