Το ξύλινο ορφανοτροφείο στην Πρίγκιπο έχει μακρά ιστορία

Του Τακη Kαμπυλη
Ανάμεσα σε δύο πευκόφυτους λόφους στην Πρίγκιπο, στον Βόσπορο, μια μεγάλη γαλλική εταιρεία έχτισε στα τέλη του 19ου αιώνα ένα επιβλητικό πενταώροφο οικοδόμημα, σχεδόν αποκλειστικά από ξύλο, ένα από τα μεγαλύτερα της εποχής του παγκοσμίως. Στόχος ήταν η δημιουργία ενός πολυτελούς καζίνο για τις πολυπληθείς ακολουθίες των Οθωμανών αξιωματούχων, των αξιωματούχων πρεσβειών και της οικονομικής ελίτ της θνήσκουσας αυτοκρατορίας.
Τα 3.600 τετραγωνικά μέτρα σε έκταση 25 στρεμμάτων διαμορφώθηκαν σε 200 υπνοδωμάτια και άλλους χώρους, ενώ η κουζίνα (ακραιφνώς γαλλική) υποσχόταν να ανταγωνισθεί ευθέως την εγγύς περίφημη πολίτικη. Η θέα στον Βόσπορο ήταν μαγική. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες γιατί ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Β΄ δεν επέτρεψε τελικά τη λειτουργία του. Πάντως επικρατέστερη είναι αυτή που σχετιζόταν με τη μεγαλομανία του και τους φόβους εκθρονισμού που τον συνόδευαν από τις πρώτες μέρες της ανακήρυξής του σε «Ηγέτη των Πιστών».
Το 1902 το κτίριο αγοράζει για λογαριασμό του Πατριαρχείου η Ελένη Ζαρίφη - και μάλιστα σε εξευτελιστική τιμή (3.500 λίρες έναντι 50.000 λιρών που κόστισε η ανέγερσή του). Το κτίριο λειτούργησε σχεδόν αμέσως ως ορφανοτροφείο μέχρι και το 1964 που το έκλεισε η τουρκική κυβέρνηση, ενώ το 1997 ανακηρύσσεται ως «μαζμπούτ», δηλαδή δημευμένο.

Η προσφυγή

Το Πατριαρχείο, αφού εξαντλεί τα ένδικα μέσα στην Τουρκία, προσφεύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ). Την προσφυγή υποστηρίζουν δύο Ελληνες νομικοί, ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος και ο λέκτορας Γιάννης Κτιστάκις, και ο Τούρκος καθηγητής Ατάς Σακμάρ. Ο τελευταίος, ιδιαίτερα γνωστός στην Τουρκία, είναι ένας κοσμοπολίτης νομικός (ο οποίος μάλιστα σπουδασε στη Σορβόννη με τον ίδιο καθηγητή που είχε και ο σημερινός υπουργός Χάρης Παμπούκης, τον διαπρεπή Ελληνα νομικό Φωκίωνα Φραντζεσκάκη. Μάλιστα ο Χ. Παμπούκης είχε δείξει προσωπικό ενδιαφέρον για την πορεία της προσφυγής).
Η απόφαση του Δικαστηρίου στο Στρασβούργο περί επανεγγραφής του Ορφανοτροφείου Πριγκίπου στο όνομα του Οικουμενικού Πατριαρχείου δημοσιεύτηκε προχθές. Πάντως, η χαρά των Ρωμιών είχε προεξοφληθεί από τον περασμένο Δεκαπενταύγουστο, όταν σε επίσκεψή του στο ορφανοτροφείο μαζί με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο ο Ταγίπ Ερντογάν ουσιαστικά εγγυήθηκε την επιστροφή του. Είχε προηγηθεί στις 8 Ιουλίου 2008 η απόφαση του Δικαστηρίου του Στρασβούργου που καταδίκαζε, επίσης ομόφωνα, την Τουρκία για παράβαση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Νομικά, η σημερινή απόφαση έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί, όπως σημειώνουν έγκυροι κύκλοι, για πρώτη φορά για ένα τόσο σημαντικό κτίριο και με ειδική αιτιολογία το Δικαστήριο του Στρασβούργου διατάσσει την αυτούσια επιστροφή του διεκδικούμενου ακινήτου, χωρίς να παρέχει στο τουρκικό κράτος την εναλλακτική ευχέρεια να καταβάλει χρηματική αποζημίωση.
Σε προχθεσινές δηλώσεις του, ο υπουργός Επικρατείας της τουρκικής κυβέρνησης ουσιαστικά πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα ανακοινώνοντας περίπου και τη συμφωνία της Τουρκίας να λειτουργήσει -όπως προτείνει ο Πατριάρχης- ένα πρότυπο Κέντρο Περιβαλλοντικών Μελετών «μοναδικό στον κόσμο».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τρόπος με τον οποίο κάλυψαν την απόφαση του ΕΔΑΔ τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης. Οι περισσότερες εφημερίδες προτίμησαν μια ουδέτερη και μάλλον φιλική προς το Πατριαρχείο στάση, ενώ εντύπωση προκάλεσε ο τίτλος της λαϊκής «Πόστα» (500.000 ημερησίως): «Δεν θα είναι πλέον ορφανό».

Ευέλικτη πολιτική

Η νέα πιο ευέλικτη πολιτική του Πατριαρχείου, που εγκαινίασε ο Βαρθολομαίος, να διεκδικήσει δηλαδή στο Στρασβούργο στοιχεία της περιουσίας του, φαίνεται πως σήμερα είναι πιο αποτελεσματική. Αλλωστε, πριν από δύο χρόνια η Μεγάλη του Γένους Σχολή κέρδισε ένα σημαντικό κτίριο στο κέντρο της Πόλης (το Συμεωνίδειο) και αποζημιώθηκε με 900.000 ευρώ. Ωστόσο, επιστροφή κτιρίου συμβαίνει για πρώτη φορά με το Ορφανοτροφείο.
Στη ρωμέικη κοινότητα βλέπουν εδώ και μερικά χρόνια μια σταθερή βελτίωση των συνθηκών ύπαρξης εντός του τουρκικού κράτους. Η προσωπική επικοινωνία Βαρθολομαίου - Ερντογάν λειτουργεί ανασχετικά σε «ενδιάμεσους», μερικοί από τους οποίους είχαν βολευτεί με την ασαφή οικονομική διαχείριση μεγάλων κληροδοτημάτων στην Πόλη.
Στο Πατριαρχείο έφθασε πρόσφατα και η επίσημη άδεια για τη λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, που θα τελέσει στο προαύλιο της μονής ο Πατριάρχης. Και όλοι ελπίζουν πως θα γίνει μόνο η τελετή και όχι προπαγάνδα για τις επερχόμενες εκλογές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης - ιδίως δε αυτές στην ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης.